COÑECE O NOSO PATRIMONIO
CASTRO CALDELAS
Vila ourensá centro histórico e funcional da comarca Terra de Caldelas, sitúase ao norte das serras de San Mamede e Queixa e ao sur do río Sil quen separa este concello da provincia de Lugo, mentres que o río Edo baña a metade occidental do termo municipal. Formado por 16 parroquias o seu nome do latín castrum=lugar fortificado e calidus, caldos= augas termais ou caldarias, suxire a importancia antiga da súa fortaleza así como a existencia de augas termais en épocas de ocupación romana das que hoxe se conservan varias fontes medicinais.
Forma parte da Ribeira Sacra, zona de concentración de capelas, igrexas, santuarios, eremitorios e sobre todo mosteiros medievais… atopándose en Castro Caldelas dous deles San Xoan de Camba e San Paio de Abeleda (ambos os do s. x), en actual estado de ruína a pesar do seu indubidable valor histórico e artístico.
HISTORIA
A romanización chegou a estas zonas en torno ao século primeiro anterior á era cristiá, situándose xa por entón no itinerario XVIII ou Via Nova de Braga a Astorga a mansio Praesidio localizada por algúns historiadores na aldea do Burgo a uns cinco quilómetros de Castro Caldelas.
Do século IX son as primeiras referencias relativas a Castro Caldelas como tal. Ao longo do século X a familia Gutier Menéndez recibe en sucesivas doazóns dos reis Sancho Ordoñez, Ramiro II e Ossino as terras de Caldelas, sendo a época medieval de gran esplendor para o lugar, convertido no século XII en vila de realengo polos foros outorgados en 1172 por Fernando II e en 1228 por Alfonso IX; este último, coñecido como “o foro do boo burgo de Caldelas” ademais de outorgar independencia aos veciños da vila con respecto aos señores feudais da época trátase do máis antigo documento conservado escrito en Galego.
En 1336 Alfonso XI doa a vila a Pedro Fernández de Castro quen comeza a construción da fortaleza e durante séculos supoñerán estas terras uno dos principais feudos da casa de Lemos, primeiro señorío e finalmente condado hereditario. O castelo foi testemuña de episodios históricos tales como as Revoltas Irmandiñas durante as cales se derrubou parte da fortaleza.
Considérase 1560 como a data na que se finaliza a construción do castelo á sombra do que se vai configurando o tecido urbano que aínda hoxe conserva casas con voladizos, corredores e galerías. En leste mesmo século XVI convivían coa poboación cristiá en Caldelas familias hebreas de prestixio como os irmáns López Guadalupe, médicos do emperador Carlos V e do papa Adriano VI.
Durante a guerra da independencia os franceses, de retirada incendian tanto a vila como o castelo en represalia polos ataques sufridos polas súas tropas a mans de guerrillas locais. Devandito incendio provoca a desaparición de gran parte da documentación histórica da comarca.
A partir de 1794 a casa de Alba absorbe o condado de Lemos mantendo a propiedade do castelo, xestionándoo a través de diversos administradores que o habitaron ata o século XIX.
QUE VISITAR
O máis interesante é o conxunto da vila e a súa fortaleza medieval, que ao longo da idade moderna converterase nunha construción renacentista de carácter palaciego. A planta do castelo adáptase á natureza do terreo conservándose del case todos os lenzos da muralla, tres torres cuadrangulares e o patio de armas. A porta principal de arco de medio punto posúe dobre escudo de pedra. Á dereita da entrada érguese a torre do reloxo que conserva a maquinaria antiga aínda en uso. A torre da homenaxe é de planta rectangular e alberga actualmente unha exposición permanente cunha réplica do foro de o” Bono burgo de Caldelas” así como referencias a outros momentos da historia caldelá do século XX en que os seus habitantes seguen defendendo o uso da súa lingua tanto na literatura, como no campo do dereito.
Nas dependencias que rodean o patio atópase un museo etnográfico que pronto será trasladado e ampliado nas instalacións do antigo edificio do Centro Comarcal situado fronte á porta principal do castelo.
En leste mesmo primitivo núcleo urbano hoxe coñecido como o barrio de Cima dá Vila durante o s. XVI constrúese a antiga igrexa parroquial de santa Isabel e san Sebastián co patrocinio da casa condal, da que conserva os seus escudos de armas na entrada meridional. A fachada principal presenta unha sobria portada renacentista e no seu interior un interesante retablo manierista que poderá ser visitado en canto inaugúrese o museo de arte sacra. A situación da igrexa proporciona unhas vistas excepcionais.
O santuario da nosa señora dos Remedios situado na parte baixa do pobo substitúe no século XIX a outra igrexa que xa ampliara unha orixinaria capela dedicada á Virxe do Prado,
Desde a mesma praza do Prado pode iniciarse un paseo pola ruta senderista dos “Bosques máxicos de Castro Caldelas” a través da cal é posible penetrase en frondosos bosques que nos achegan á natureza en estado puro, e permítenos visitar pequenas aldeas con patrimonio etnográfico e histórico como os mosteiros xa citados de Camba ou San Paio de Abeleda, o pazo do Couto etc.
GASTRONOMÍA E FESTAS
Como festas tradicionais destacan a Festa dos Fachós e as festas da Virxe dos Remedios. A primeira é unha antiga festa pagá, hoxe dedicada a San Sebastián, que se celebra o 19 de Xaneiro, consiste nunha procesión de grandes fachos de palla ardendo entre as que abre a comitiva unha con máis de trinta metros de longo que leva por un grupo de persoas pola zona monumental, e despois depositanas fronte á igrexa de Nosa Señora dous Remedios, formando unha gran fogueira ao redor da que bailan. As festas da Virxe dos Remedios, do 6 ao 10 de Setembro, conservan a día de hoxe o personaxe do Irrio, figura responsable da recadación de impostos da Casa dos Condes de Lemos, que corre as rúas do pobo durante as mañás das festas. Tamén ten lugar no verán o Festival Ponte Louco, os concertos se celebran no castelo, así como outras actividades da súa programación que levan a cabo por toda a vila. E a principios de xullo, a festa de Santa Isabel, que serve como escusa para destacar un dos principais recursos gastronómicos coñecido como a Bica amanteigada, trátase dun exquisito biscoito elaborados con ovos, fariña e azucre, entre outros ingredientes.
Ademais da bica, outros recursos da gastronomía local son os pratos a base de vacún da zona, onde se sobresae a calidade das reses criadas en plena montaña. Como curiosidade, destacar que a vaca de raza Caldelá é unhas das cinco razas autóctonas que se conservan en Galicia.
Sen dúbida a castaña é outro dos alicerces desta cociña con múltiples aplicacións, desde os tradicionais magostos ao aire libre ata os máis elaborados pratos que combinan con ave, porco ou outros usos en repostería, marron glacé etc. Por último e fronte ás ladeiras onde se recolle a castaña atópanse os impoñentes viñedos de viticultura heroica onde se cultiva a D.O. Ribeira Sacra cuxos viños de Mencía son apreciados a nivel internacional, sen esquecer os seus derivados como o licor café.